Rehabilitacja kolana
Kolano to największy staw w ciele człowieka i zaraz po stawie skokowym, najczęściej ulega kontuzjom. Jest stawem zawiasowo-obrotowym, co oznacza, że zachodzą w nim zarówno ruchy zgięcia, wyprostu, jak i rotacje. W funkcji jest ściśle związany ze stopą i stawem biodrowym, z którymi tworzy łańcuch biomechaniczny.
Staw kolanowy przenosi obciążenia podczas każdego kroku, dlatego właśnie tak ważna jest jego rehabilitacja. W sytuacji, gdy występuje ból lub zaburzona jest oś stawu (koślawość, szpotawość kolan), zmienia się wzorzec chodu i może dochodzić do przeciążeń innych stawów, drugiej kończyny dolnej i/lub kręgosłupa.
Staw kolanowy przenosi obciążenia podczas każdego kroku, dlatego właśnie tak ważna jest jego rehabilitacja. W sytuacji, gdy występuje ból lub zaburzona jest oś stawu (koślawość, szpotawość kolan), zmienia się wzorzec chodu i może dochodzić do przeciążeń innych stawów, drugiej kończyny dolnej i/lub kręgosłupa.
Najważniejszym elementem pierwszej wizyty jest dokładny wywiad oraz badanie, na podstawie których, w zależności od stanu pacjenta, jednostki chorobowej i formy leczenia (operacyjne, zachowawcze), planowany jest proces rehabilitacji. Fizjoterapia przede wszystkim ma na celu zniesienie dolegliwości bólowych, przywrócenie prawidłowych zakresów ruchu oraz odzyskanie funkcji stawu i tym samym powrót do ulubionych aktywności (spacery, bieganie, taniec itp.)
Uszkodzenia więzadeł
Do uszkodzeń więzadeł najczęściej dochodzi w wyniku nagłych urazów, np. szybkiej zmiany kierunku ruchu podczas jazdy na nartach lub gry w piłkę nożną. Najczęściej uszkadzanymi są:
- więzadło krzyżowe przednie (ACL),
- więzadło krzyżowe tylne (PCL),
- więzadło poboczne piszczelowe,
- więzadło poboczne strzałkowe.
Połączenie ćwiczeń stabilizujących staw kolanowy wraz z terapią manualną daje możliwość całkowitego wyleczenia naderwanych więzadeł. Cały proces leczenia można wspierać zabiegami z zakresu fizykoterapii (np. laser, pole magnetyczne).
Gdy doszło do całkowitego zerwania więzadła, należy rozważyć jego rekonstrukcję. Nie zawsze jest ona konieczna. Do wskazań należy przede wszystkim poziom aktywności fizycznej oraz wiek. Ostateczną decyzję o operacji podejmuje pacjent wraz z lekarzem.
Gdy doszło do całkowitego zerwania więzadła, należy rozważyć jego rekonstrukcję. Nie zawsze jest ona konieczna. Do wskazań należy przede wszystkim poziom aktywności fizycznej oraz wiek. Ostateczną decyzję o operacji podejmuje pacjent wraz z lekarzem.
Uszkodzenia łąkotek
Podobnie jak w przypadku więzadeł, o uszkodzenie łąkotek najłatwiej podczas intensywnego uprawiania sportu lub masywnego urazu, zwłaszcza w mechanizmie zgięcia lub wyprostu połączonego z rotacją. Najczęściej uszkadza się róg tylny łąkotki przyśrodkowej, który jest najbardziej obciążony przy maksymalnym zgięciu kolana.
Typowym objawem uszkodzonej łąkotki jest blokowanie kolana przy niektórych ruchach i spontaniczne jego odblokowanie. Spowodowane jest to zawijaniem się pękniętej części.
Zadaniem łąkotek jest przenoszenie obciążeń i amortyzacja podczas chodu i każdej innej aktywności fizycznej. W sytuacji, gdy są uszkodzone, nie spełniają tak dobrze swojej funkcji i w perspektywie czasu mogą rozwinąć się zmiany zwyrodnieniowe kolan – gonartroza.
Nie każde pęknięcie łąkotki musi być operowane. Zależy to znowu od rozległości urazu, wieku i poziomu aktywności fizycznej pacjenta, a także objawów bólowych i wspomnianego wyżej blokowania stawu. Decyzja o operacji w przypadku każdego pacjenta jest podejmowana indywidualnie.
Typowym objawem uszkodzonej łąkotki jest blokowanie kolana przy niektórych ruchach i spontaniczne jego odblokowanie. Spowodowane jest to zawijaniem się pękniętej części.
Zadaniem łąkotek jest przenoszenie obciążeń i amortyzacja podczas chodu i każdej innej aktywności fizycznej. W sytuacji, gdy są uszkodzone, nie spełniają tak dobrze swojej funkcji i w perspektywie czasu mogą rozwinąć się zmiany zwyrodnieniowe kolan – gonartroza.
Nie każde pęknięcie łąkotki musi być operowane. Zależy to znowu od rozległości urazu, wieku i poziomu aktywności fizycznej pacjenta, a także objawów bólowych i wspomnianego wyżej blokowania stawu. Decyzja o operacji w przypadku każdego pacjenta jest podejmowana indywidualnie.
Podczas dużych urazów stawu kolanowego może dojść do tzw. triady O’Donoghue, czyli jednoczesnego uszkodzenia więzadła pobocznego przyśrodkowego, łąkotki przyśrodkowej oraz więzadła krzyżowego przedniego. Tego typu uszkodzenie wiąże się z poważnym zaburzeniem stabilności kolana.
Leczenie zachowawcze łąkotek w początkowym etapie bazuje na normalizacji napięć mięśni otaczających kolano i bezbolesnym przywracaniu zakresu ruchu za pomocą terapii manualnej, a w kolejnych etapach rehabilitacji także na stabilizacji stawu w celu prewencji kolejnych urazów. Zabiegi z zakresu fizykoterapii mogą stanowić uzupełnienie leczenia.
Leczenie zachowawcze łąkotek w początkowym etapie bazuje na normalizacji napięć mięśni otaczających kolano i bezbolesnym przywracaniu zakresu ruchu za pomocą terapii manualnej, a w kolejnych etapach rehabilitacji także na stabilizacji stawu w celu prewencji kolejnych urazów. Zabiegi z zakresu fizykoterapii mogą stanowić uzupełnienie leczenia.
Koślawość i szpotawość kolan
Określenie kolana szpotawe lub koślawe dotyczy zaburzenia ustawienia osi kończyn dolnych, która wyznaczana jest na podstawie zdjęcia RTG i w warunkach prawidłowych przebiega od głowy kości udowej, przez środek kolana do drugiego palca stopy. W sytuacji, gdy ta oś przebiega przyśrodkowo względem kolana, mówimy o ich szpotawym ustawieniu, natomiast gdy przebiega bocznie – o koślawym. Takie ustawienie stawów może być wrodzone lub nabyte np. w wyniku przejścia w dzieciństwie krzywicy bądź innych chorób, czy różnego rodzaju zaburzeń posturalnych rozwijających się w dorosłości – najczęściej wynikających z niedoboru ruchu i osłabienia mięśni. Na zaburzenia osi kończyny dolnej wpływ może mieć również nieprawidłowe ustawienie stawu biodrowego lub stopy.
Leczenie polega przede wszystkim na odbudowaniu prawidłowego balansu mięśniowego poprzez ćwiczenia - wzmacnianiu tych, które są osłabione i rozciągnięte oraz wydłużeniu tych, które są nadmiernie napięte. Ważne jest spojrzenie na całą sylwetkę, gdyż praca nad postawą może zmienić ustawienie stawów kolanowych. W przypadku, gdy zmiany są bardzo utrwalone, konieczna może okazać się operacja.
Leczenie polega przede wszystkim na odbudowaniu prawidłowego balansu mięśniowego poprzez ćwiczenia - wzmacnianiu tych, które są osłabione i rozciągnięte oraz wydłużeniu tych, które są nadmiernie napięte. Ważne jest spojrzenie na całą sylwetkę, gdyż praca nad postawą może zmienić ustawienie stawów kolanowych. W przypadku, gdy zmiany są bardzo utrwalone, konieczna może okazać się operacja.
Nieleczone zaburzenia osi kończyny dolnej mogą z czasem prowadzić do przeciążeń tkanek miękkich kolana takich jak łąkotki, więzadła czy ścięgna i tym samym do bólu.
Należy zaznaczyć, że w okresie dziecięcym szpotawość i koślawość kolan mogą być zjawiskami fizjologicznymi. Zanim dziecko zacznie chodzić, występuje szpotawość kolan, kiedy kończyny dolne przejmują obciążenia podczas chodu, pojawia się koślawość, która powinna się zmniejszyć i ostatecznie ustabilizować na poziomie 5-7 stopni w wieku 7 lat. W sytuacjach, które budzą wątpliwość rodzica, zawsze warto skonsultować je z lekarzem ortopedą dziecięcym.
Należy zaznaczyć, że w okresie dziecięcym szpotawość i koślawość kolan mogą być zjawiskami fizjologicznymi. Zanim dziecko zacznie chodzić, występuje szpotawość kolan, kiedy kończyny dolne przejmują obciążenia podczas chodu, pojawia się koślawość, która powinna się zmniejszyć i ostatecznie ustabilizować na poziomie 5-7 stopni w wieku 7 lat. W sytuacjach, które budzą wątpliwość rodzica, zawsze warto skonsultować je z lekarzem ortopedą dziecięcym.
Kolano skoczka
Jest to zapalenie więzadła rzepki, pojawiające się w efekcie przeciążenia mięśnia czworogłowego uda i kumulujących się mikrourazów w jego części ścięgnistej. Dotyczy najczęściej młodych osób uprawiających dynamiczne sporty skocznościowe takie jak np. siatkówka czy koszykówka.
Przyczynami pojawienia się stanu zapalnego mogą być:
Przyczynami pojawienia się stanu zapalnego mogą być:
- zbyt duże obciążenia podczas treningów,
- zbyt duża ilość ćwiczeń w pozycji zgięcia stawu kolanowego,
- zbyt szybki powrót do intensywnych treningów po dłuższej przerwie.
Leczenie składa się z połączenia terapii manualnej oraz – co najważniejsze – odpowiednio dawkowanych ćwiczeń. Wyznacznikiem progresji ćwiczeń powinien być tutaj ból. Oczywistym jest, że trzeba na nowo przyzwyczaić więzadło rzepki do przyjmowania obciążeń, ale początkowo należy ćwiczyć w zakresie bezbólowym, tak by nie zaostrzać stanu zapalnego. Całkowity odpoczynek nie jest wskazany, gdyż dodatkowo osłabia mięśnie i zapalone więzadło, co sprawi, że kolejny powrót do aktywności spowoduje nawrót dolegliwości.
Kolano biegacza
Objawia się bólem po bocznej stronie kolana najczęściej u osób trenujących biegi długodystansowe. Przyczyną jest nadmierne napięcie mięśnia naprężacza powięzi szerokiej, który pociąga za sobą pasmo biodrowo-piszczelowe i to ono właśnie daje dolegliwości bólowe. Wyżej wspomniane wzmożone napięcie może wynikać z braku równowagi między zginaczami i rotatorami wewnętrznymi biodra (które tutaj będą silniejsze), a prostownikami i rotatorami zewnętrznymi (będą osłabione).
Chcąc uniknąć bólu, warto wdrożyć trening wzmacniający słabsze mięśnie oraz regularne rozciąganie po każdym treningu. Jeśli ból już się pojawił, należy na początku zrobić przerwę w bieganiu lub ograniczyć je do momentu pojawienia się pierwszego bólu. Praca fizjoterapeuty będzie polegała na rozluźnianiu mięśnia naprężacza oraz zwiększaniu elastyczności powięzi szerokiej uda, pomocny tutaj może okazać się także roller. Stosowane są również zabiegi z zakresu fizykoterapii, w celu szybszego rozluźnienia tkanek, np. ultradźwięki, prądy TENS czy fala uderzeniowa.
Chcąc uniknąć bólu, warto wdrożyć trening wzmacniający słabsze mięśnie oraz regularne rozciąganie po każdym treningu. Jeśli ból już się pojawił, należy na początku zrobić przerwę w bieganiu lub ograniczyć je do momentu pojawienia się pierwszego bólu. Praca fizjoterapeuty będzie polegała na rozluźnianiu mięśnia naprężacza oraz zwiększaniu elastyczności powięzi szerokiej uda, pomocny tutaj może okazać się także roller. Stosowane są również zabiegi z zakresu fizykoterapii, w celu szybszego rozluźnienia tkanek, np. ultradźwięki, prądy TENS czy fala uderzeniowa.
Staw rzepkowo-udowy
Rzepka jest największą trzeszczką w ciele człowieka, do jej funkcji należy przede wszystkim zwiększenie siły mięśnia czworogłowego uda, a także ochrona stawu kolanowego.
Najczęstszym problemem dotyczącym rzepki jest jej boczne przyparcie. Ma ono ścisły związek z koślawością kolan strukturalną – czyli kiedy kolana ustawiają się w tak zwane „X” lub funkcjonalną – kiedy kolana koślawią się podczas ruchu. W sytuacji, gdy kolano jest ustawione koślawo, rzepka znajduje się bardziej bocznie, a mięsień czworogłowy uda napinając się, pociąga ją za sobą i dociska do powierzchni kłykcia bocznego kości udowej – stąd nazwa boczne przyparcie rzepki. Z czasem może dochodzić do zwichnięć rzepki, ze względu na rozciągnięcie struktur stabilizujących rzepkę po przyśrodkowej stronie. Nierównomierne obciążenie chrząstki może długofalowo prowadzić do jej szybszego zużywania oraz zmian zwyrodnieniowych. Rehabilitacja będzie polegała na poprawie kontroli mięśniowej i stabilizacji stawu kolanowego, biodrowego i stopy, tak aby skorygować ustawienie osi kończyny dolnej i przywrócić prawidłowy tor ruchu rzepki.
Najczęstszym problemem dotyczącym rzepki jest jej boczne przyparcie. Ma ono ścisły związek z koślawością kolan strukturalną – czyli kiedy kolana ustawiają się w tak zwane „X” lub funkcjonalną – kiedy kolana koślawią się podczas ruchu. W sytuacji, gdy kolano jest ustawione koślawo, rzepka znajduje się bardziej bocznie, a mięsień czworogłowy uda napinając się, pociąga ją za sobą i dociska do powierzchni kłykcia bocznego kości udowej – stąd nazwa boczne przyparcie rzepki. Z czasem może dochodzić do zwichnięć rzepki, ze względu na rozciągnięcie struktur stabilizujących rzepkę po przyśrodkowej stronie. Nierównomierne obciążenie chrząstki może długofalowo prowadzić do jej szybszego zużywania oraz zmian zwyrodnieniowych. Rehabilitacja będzie polegała na poprawie kontroli mięśniowej i stabilizacji stawu kolanowego, biodrowego i stopy, tak aby skorygować ustawienie osi kończyny dolnej i przywrócić prawidłowy tor ruchu rzepki.
Kolejnym schorzeniem bardzo często spotykanym jest chondromalacja rzepki. Jest to rozmiękanie chrząstki stawowej rzepki. Może mieć różne przyczyny, np. boczne przyparcie rzepki, nadmierna aktywność fizyczna, urazy, a czasami genetyka, która powoduje, że chrząstka jest bardziej miękka. Leczenie tego schorzenia polega na stopniowym przyzwyczajaniu chrząstki do obciążeń oraz jej wzmocnieniu za pomocą odpowiednio dobranych ćwiczeń. Chondromalacja ma cztery stopnie zaawansowania. Stopień pierwszy i drugi nie są stanem niebezpiecznym, a wręcz są naturalnymi zmianami zachodzącymi w tkance wraz z wiekiem. Stopień trzeci i czwarty dotyczy pęknięcia ponad połowy grubości chrząstki stawowej lub odsłonięcia fragmentów tkanki podchrzęstnej. Kiedy występuje ból, w pierwszej kolejności warto sięgnąć po rehabilitację składającą się z terapii manualnej, ćwiczeń, fizykoterapii czy farmakoterapii. Gdy schorzenie jest zaawansowane i leczenie zachowawcze nie przynosi efektów, należy wziąć pod uwagę leczenie operacyjne.
Gonartroza – zmiany zwyrodnieniowe stawu kolanowego
Zmiany zwyrodnieniowe powstają na skutek zaburzeń biomechanicznych, np. szpotawości czy koślawości kolan, lub pourazowo. Fizjoterapia ma na celu zmniejszenie napięcia mięśni, zmniejszenie dolegliwości bólowych, poprawę biomechaniki stawu, co pomoże w przyszłości zapobiec dolegliwościom bólowym.
W sytuacjach, gdy ból uniemożliwia funkcjonowanie i nie poddaje się leczeniu zachowawczemu, należy rozważyć operację.
W sytuacjach, gdy ból uniemożliwia funkcjonowanie i nie poddaje się leczeniu zachowawczemu, należy rozważyć operację.
Torbiel Bakera
Może pojawić się w sytuacjach, gdy w kolanie występuje nadprodukcja płynu stawowego, np. w wyniku zmian zwyrodnieniowych, zapalenia kaletki podkolanowej, RZS, przeciążeń, stanów zapalnych, po urazach lub jest wynikiem nieprawidłowego działania mechanizmu zastawkowego torebki stawowej, powodującego jednokierunkowy przepływ płynu. Niestety Torbiel Bakera jest schorzeniem, które może nawracać. Często stosowane ostrzyknięcia sterydem lub ściągnięcie płynu z torbieli często nie rozwiązuje problemu źródłowego jej powstawania i problem szybko się odnawia.
Skuteczniejsza w tym przypadku jest rehabilitacja, która najpierw ma na celu wyciszenie ewentualnego stanu zapalnego - zimne okłady, jonoforeza z NLPZ i zmniejszenie aktywności fizycznej. Dobre efekty przynosi powięziowe opracowanie tkanek miękkich otaczających kolano, zwłaszcza mięśni tylnej grupy uda. Następnie dodawane są ćwiczenia, których zadaniem jest poprawa funkcjonowania stawu kolanowego.
Skuteczniejsza w tym przypadku jest rehabilitacja, która najpierw ma na celu wyciszenie ewentualnego stanu zapalnego - zimne okłady, jonoforeza z NLPZ i zmniejszenie aktywności fizycznej. Dobre efekty przynosi powięziowe opracowanie tkanek miękkich otaczających kolano, zwłaszcza mięśni tylnej grupy uda. Następnie dodawane są ćwiczenia, których zadaniem jest poprawa funkcjonowania stawu kolanowego.
Rehabilitacja pooperacyjna
Rodzaj operacji, typ uszkodzenia oraz ogólna kondycja pacjenta determinuje to, jak wygląda i jak długo trwa (od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy) dalszy proces rehabilitacji.
Głównym celem rehabilitacji pooperacyjnej jest przywrócenie pacjentowi możliwości powrotu do pracy oraz ulubionej aktywności fizycznej. Trzeba jednak uzbroić się w cierpliwość i pamiętać o naturalnych procesach regeneracji tkanek, których nie da się i nie należy próbować przyspieszać. Zbyt wczesny powrót do normalnego funkcjonowania może zniszczyć efekty operacji.
Głównym celem rehabilitacji pooperacyjnej jest przywrócenie pacjentowi możliwości powrotu do pracy oraz ulubionej aktywności fizycznej. Trzeba jednak uzbroić się w cierpliwość i pamiętać o naturalnych procesach regeneracji tkanek, których nie da się i nie należy próbować przyspieszać. Zbyt wczesny powrót do normalnego funkcjonowania może zniszczyć efekty operacji.
Działaniami z zakresu fizjoterapii będą:
terapia manualna, która:
ćwiczenia – odpowiednie dla danego okresu pooperacyjnego, które:
fizykoterapia
terapia manualna, która:
- odpowiada za przywrócenie elastyczności tkanek miękkich, które po okresie rekonwalescencji i bezruchu są naturalnie bardziej napięte
- ma na celu przywrócenie zakresów ruchu w stawie
- odgrywa bardzo ważną rolę przy mobilizacji blizny
ćwiczenia – odpowiednie dla danego okresu pooperacyjnego, które:
- przeciwdziałają nadmiernym zanikom mięśniowym
- w późniejszej fazie rehabilitacji służą odbudowie masy mięśniowej i stabilizacji stawu
- mają działanie przeciwobrzękowe, gdyż ruch usprawnia przepływ płynów w tkankach
- pozwalają na zachowanie możliwie dużego zakresu ruchu
fizykoterapia
- laser i pole magnetyczne dobrze wspomagają procesy regeneracyjne tkanek
- elektrostymulacja poprzez pobudzanie mięśni do skurczu pozwala ograniczyć ich zanik
- ultradźwięki wpływają rozluźniająco na tkanki, co ma ogromne znaczenie w terapii blizn