Zaburzenia osi stawu kolanowego

Staw kolanowy to największy i najbardziej złożony staw w ludzkim ciele, łączy dwie najdłuższe kości człowieka – udową i piszczelową. Jego skomplikowana budowa z jednej strony stanowi przystosowanie do pełnionych funkcji, a z drugiej znacznie zwiększa podatność na uszkodzenia i rozwój wad anatomicznych. Do jednych z częściej spotykanych nieprawidłowości w obrębie stawu kolanowego zalicza się: zaburzenia osi, są one drugą co do częstości (po urazach) przyczyną wystąpienia wczesnych zmian zwyrodnieniowych stawów kolanowych u osób dorosłych. Jakie rodzaje zaburzeń osi wyróżniamy? Czym się objawiają? Jak je rozpoznać i leczyć?

Rodzaje zaburzeń osi stawu kolanowego

Wyróżniamy dwa rodzaje wad osi stawu kolanowego: szpotawość i koślawość kolan.
U osób zdrowych ustawienie kości udowej w stosunku do kości piszczelowej jest prawidłowe – to znaczy, że osie obu kości biegną w linii prostej. O kolanach szpotawych mówimy, kiedy podudzie tworzy z udem kąt otwarty do wewnątrz, a co za tym idzie, nogi układają się w charakterystyczny kształt litery „O”. Natomiast kolana koślawe są wadą przeciwną do kolan szpotawych, tzn., że w przypadku tej nieprawidłowości, między podudziem a udem powstaje kąt otwarty na zewnątrz, co objawia się układaniem nóg w kształt litery „X”.

Szpotawość kolan – jak rozpoznać to zaburzenie?

Szpotawość kolan zwykle jest zauważalna już na pierwszy rzut oka. Typowe dla tej wady łukowate ustawienie kolan, przypominające kształtem literę ,,O” sprawia, że zwyrodnienie dość trudno pomylić z innymi chorobami. Ortopedzi proszą zwykle, by pacjent stanął w pozycji wyprostowanej ze złączonymi kostkami i kolanami niestykającymi się oraz wygiętymi na zewnątrz. Odległość przerwy pomiędzy kolanami prawidłowo nie powinna przekraczać 3 cm, jeśli jest większa – jest to sygnał, że najprawdopodobniej dana osoba jest dotknięta szpotawością.

Należy mieć na uwadze, że kolana szpotawe u dzieci do 2 r.ż. są traktowane jako fizjologia. Dzieje się tak, ponieważ w trakcie wzrostu dziecka oś kończyny dolnej zmienia swoje ustawienie. Wraz z rozwojem, szpotawość przechodzi w koślawość i zanika samoistnie ok. 7 r.ż. Jeśli wraz z wiekiem nieprawidłowe ułożenie kończyn wciąż się utrzymuje, rodzice powinni umówić wizytę u ortopedy dziecięcego.

Przyczyny szpotawości kolan

Przyczyn szpotawości może być wiele, jednak nie każde zaburzenie osi stawu kolanowego wymaga leczenia. Zdarza się, że szpotawość występuje asymetrycznie, a więc tylko jedna kończyna dolna jest objęta wadą. W przypadku tego typu zaburzeń niezbędna jest konsultacja ortopedyczna. Wśród przyczyn deformacji jednostronnej należy wymienić:

nieodpowiednie ustawienie kości po złamaniu;
zapalenie stawów;
guzy kości;
chorobę Blounta -która wiąże się z zaburzeniem wzrostu części kości piszczelowej.

Częściej jednak szpotawość dotyczy obu kolan i objawia się symetrycznie. W przypadku wad tego typu ustalenie konkretnej przyczyny bywa trudne - wtedy szpotawość określa się jako idiopatyczną. Do innych czynników sprzyjających temu zwyrodnieniu zalicza się:

nieprawidłowy kąt między szyjką a trzonem kości udowej – ryzyko szpotawości wzrasta wraz ze zwiększeniem kąta;
zbyt wczesne rozpoczęcie raczkowania i chodzenia;
nagminne siedzenie w pozycji „po turecku”;
niedobór witaminy D i związana z tym krzywica w okresie wczesnodziecięcym;
nadwagę i otyłość.

Jak leczyć szpotawość kolan i dlaczego jest to ważne?

Wskutek nieprawidłowego ułożenia osi kończyny dolnej, staw kolanowy jest przeciążony, co wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wszelkich urazów i uszkodzeń w obrębie jego struktur, a to przekłada się na zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia zmian zwyrodnieniowych. Nadmierne przeciążenia w największym stopniu uszkadzają łąkotki, których funkcją jest stabilizacja stawu. Oprócz tego szpotawość kolan ma duży wpływ na ustawienie stóp i stawów skokowych, które są asymetrycznie obciążane, a to może powodować dolegliwości podczas codziennych aktywności.

Leczenie szpotawości kolan różni się w zależności od wieku i stopnia deformacji. U dzieci, które jeszcze rosną, stosuje się przede wszystkim rehabilitację, która obejmuje indywidualnie dobrane ćwiczenia korekcyjne oraz leczenie zachowawcze np.:

eliminowanie nadmiernego obciążenia stawu kolanowego;
unikanie siedzenia „po turecku”;
redukcję wagi, jeśli jest nadmierna;
stosowanie specjalnych wkładek ortopedycznych, które zapewniają podparcie zewnętrznej części stopy;
siedzenie w pozycji, w której nogi są złączone a stopy rozstawione na boki;
suplementację witaminy D w przypadku stwierdzenia jej niedoboru.

Inwazyjnym sposobem leczenia szpotawości kolan jest zabieg chirurgiczny z zastosowaniem osteotomii korekcyjnej. Przeprowadza się go zazwyczaj u osób dorosłych oraz młodych, u których stopień deformacji kończyny dolnej jest znacznie zaawansowany. Osteotomia korekcyjna polega na mechanicznym przecięciu kości piszczelowej, ustawieniu jej w pozycji prawidłowej, a następnie stabilizacji z użyciem specjalnych płytek. Okres rekonwalescencji po takim zabiegu jest kwestią indywidualną, ale najczęściej powrót do pełnej aktywności trwa ok. 3 miesiące.

Kolejnym, dużo mniej inwazyjnym sposobem leczenia jest wszczepienie specjalnego implantu Atlas, który pełni rolę amortyzatora i chroni przed nadmiernym obciążeniem. Ta metoda może mieć zastosowanie jedynie, gdy szpotawość nie przekracza 10 stopni.

Koślawość kolan – na czym polega problem?

Zaburzenie osi stawu kolanowego zwane koślawością kolan można rozpoznać, gdy w pozycji stojącej, ze stopami ustawionymi równolegle, kolana i uda stykają się, a pomiędzy kostkami pojawia się odstęp, a nogi charakterystycznie układają się w kształt litery „X”. W celu określenia stopnia wady mierzy się długość przerwy, jaka powstaje między stopami. W warunkach prawidłowych nie powinna być ona większa niż 5-6 cm. Fizjologicznie kolana zaczynają się koślawić u dzieci po 2 r.ż. Jeśli wada utrzymuje się po 7-8 r.ż, należy skonsultować się ze specjalistą, ponieważ świadczy to o nieprawidłowym ustawieniu osi stawów kolanowych.

Kolana koślawe – przyczyny

Tak jak w przypadku szpotawości, koślawość kolan może wystąpić jedno- lub obustronnie. Do głównych przyczyn wady występującej symetrycznie zaliczamy:

koślawość idiopatyczną;
wrodzony brak kości strzałkowej;
otyłość;
krzywicę wywołaną niedoborem wit. D;
wady stóp – stopę płasko-koślawą;
koślawość rodzinną;
dysplazje kostne;
choroby metaboliczne.

Jeśli kolano koślawi się tylko po jednej stronie, przyczyny takiej deformacji są bardzo podobne do tych, które dotyczą asymetrycznej szpotawości. Wśród nich wymienia się: przebyte urazy i złamania kości kończyny dolnej, zapalenie stawów, łagodne guzy kości czy chorobę Pageta.

Metody leczenia koślawości kolan

Jak najszybsze rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia jest bardzo ważne i może uchronić przed poważnymi konsekwencjami, takimi jak przewlekłe obciążenie stawów i tkanek miękkich prowadzące do zmian zwyrodnieniowych.

W zaburzeniach niewielkiego stopnia zalecana jest przede wszystkim odpowiednio dobrana fizjoterapia i ćwiczenia korekcyjne wzmacniająco-rozciągające. Inne nieinwazyjne sposoby leczenia to:

noszenie wkładek korygujących;
zakup odpowiednio dobranego obuwia ortopedycznego;
regularna, nieobciążającą stawów aktywność fizyczna;
utrata wagi w przypadku nadwagi lub otyłości;
przy niedoborach wit. D – suplementacja.

Innym sposobem leczenia koślawości kolan jest zabieg chirurgiczny z użyciem płytki lub klamry, która okresowo blokuje chrząstkę wzrostową po przyśrodkowej stronie kości udowej lub piszczelowej, w zależności od rodzaju deformacji. Ma to na celu wywołanie asymetrycznego wzrostu kości i dzięki temu wyrównanie osi kolana. Operacja przeprowadzana jest zwłaszcza u pacjentów, którzy wciąż rosną. Opisywana metoda leczenia jest zdecydowanie mniej inwazyjna niż osteotomia korekcyjna. Ten rodzaj terapii leczniczej wykorzystywany jest przede wszystkim w zaawansowanej koślawości.

Jeśli podejrzewasz u siebie lub swojego dziecka, któreś z zaburzeń stawu kolanowego, już dziś umów się na wizytę z naszym specjalistą.