Uszkodzenia chrząstki stawowej

Chrząstka stawowa to elastyczna tkanka, konkretnie: tkanka łączna chrzęstna szklista, która pokrywa powierzchnie stykających się ze sobą kości - w obszarze kolana są to: powierzchnia kości udowej, kości piszczelowej i rzepki. Poza ochroną kości przed ścieraniem amortyzuje wstrząsy, na które układ ruchu narażony jest w czasie chodzenia czy uprawiania sportu. Skąd wynikają jej właściwości? Przede wszystkim z budowy - macierz chrząstki jest utworzona z kolagenu, proteoglikanów i białek niekolagenowych. Jest w niej niewiele chondrocytów (około 1 proc.), czyli dojrzałych komórek tkanki chrzęstnej, warunkujących zachowanie prawidłowego składu chrząstki. Znaczną część tej struktury, bo aż 65 do 80 proc. stanowi woda. Niestety, jej ilość maleje wraz z wiekiem, przez co kolano staje się bardziej podatne na uszkodzenia pod wpływem przeciążeń. Warto wspomnieć, że chrząstka nie ma własnego unaczynienia i unerwienia, co przekłada się na jej niski potencjał regeneracyjny.

Przyczyny uszkodzenia chrząstki stawowej

Jedną z najczęściej występujących przyczyn uszkodzenia chrząstki stawowej są urazy. Dotyczą zwykle młodych osób, które na skutek: kopnięcia, upadku lub wypadku komunikacyjnego doznały wgniecenia, lub pęknięcia chrząstki. Czasem zniszczeniu ulegają także sąsiednie struktury kolana np. łąkotki i więzadła, a to może skutkować zaburzeniem mechaniki stawu w wyniku zmiany jego osi i osłabienia mięśniowego. W konsekwencji urazu może dojść także do stłuczenia podchrzęstnego i obrzęku szpiku, co prowadzi do wylewu krwi do tkanki kostnej. Metabolizm chrząstki zostaje zmieniony, co zwiększa ryzyko kolejnych uszkodzeń mechanicznych. W wielu przypadkach to niestabilność stawu kolanowego wtórnie wpływa na powstawanie defektów w obrębie chrząstki. Czynnikami sprzyjającymi niestabilności są: zwichnięcia rzepki, uszkodzenie więzadła krzyżowego przedniego, uszkodzenie więzadła krzyżowego tylnego. Do nieprawidłowości w obrębie chrząstki przyczyniają się także:

choroba zwyrodnieniowa stawów - zwykle dotyka osób powyżej 50 r.ż. i tych, którzy zmagają się z nadmierną masą ciała;
przeciążenia - powodują miejscowe zużycie chrząstki;
płeć - kobiety znacznie częściej doświadczają problemów związanych z chrząstką stawową. Podejrzewa się, że może to wynikać z rozregulowania gospodarki hormonalnej;
niewystarczająca aktywność fizyczna - do prawidłowego odżywienia chrząstki niezbędne jest krążenie płynu stawowego, co wspomagane jest przez regularny ruch;
przewlekły proces zapalny - ciągle stymulowany układ odpornościowy wytwarza wiele mediatorów reakcji zapalnej uszkadzających chrząstkę (ma to miejsce np. w przebiegu: reumatoidalnego zapalenia stawów, dny moczanowej i twardziny układowej).

Jak objawia się uszkodzenie chrząstki stawowej?

Uszkodzenie chrząstki stawowej nie jest łatwe do rozpoznania wyłącznie na podstawie zgłaszanych przez pacjenta dolegliwości. Wskazują na nie przede wszystkim: ból, lokalizujący się w obrębie stawu, znaczna opuchlizna i słyszalne trzeszczenie. W rezultacie urazu staw wypełnia się krwią, a więc ograniczeniu ulega zakres ruchów. Czasami dochodzi także do powstania narośli kostnych, co znacznie osłabia funkcję stawu i powoduje silny ból. Do innych objawów mogących towarzyszyć uszkodzeniu chrząstki stawowej zalicza się: stan zapalny sprawiający, że obszar kolana staje się cieplejszy i wrażliwy na dotyk, uczucie słabości kończyny, sztywność stawu, uczucie „chwytania” podczas zginania stawu, a nawet niemożność zgięcia kolana. Uraz, który nie zostanie zabezpieczony i naprawiony, może przejść w chorobę zwyrodnieniową stawu, dlatego tak ważne jest, jak najszybsze rozpoznanie uszkodzenia.

Istnieje czterostopniowa skala klasyfikująca stopnie uszkodzenia, nazywana skalą Outerbridge’a:

Iº – chrząstka ma prawidłową powierzchnię, ale jest miękka;
IIº – uszkodzenie dotyczy warstwy powierzchownej, chrząstka traci swoją gładkość;
IIIº – pęknięcia sięgają warstwy głębokiej, ale nie dochodzą do kości;
IVº – istnieją obszary kości nie pokrytej chrząstką.

Osoby, u których badania wykazały uszkodzenie w stopniu III lub IV stopień muszą zgłosić się na zabieg chirurgiczny. Z kolei u pacjentów ze stopniem I i II, leczenie może zostać ograniczone do metod zachowawczych.

Diagnozowanie uszkodzenia chrząstki stawowej

Jak już zostało wspomniane, stwierdzenie uszkodzenia chrząstki stawowej wcale nie należy do najprostszych, dlatego dobrze być pod opieką doświadczonego ortopedy. Na początku wizyty lekarz przeprowadza wywiad z pacjentem, podczas którego pyta o charakter bólu, ewentualny uraz i inne dolegliwości, następnie przechodzi do badania fizykalnego, na końcu zleca badania obrazowe: USG, ukazujące zmiany w strukturze chrzęstnej, albo bardziej precyzyjny rezonans magnetyczny.

Obrazowania dokonuje się w pozycji stojącej i w obciążeniu stawu, dlatego prosi się pacjenta o przyjęcie pozycji stojącej. Widać wtedy, czy w przestrzeni stawu nie występują ciała obce, to, w jakiej osi znajdują się kolana, oraz to czy doszło do głębokich zaburzeń struktury.

Coraz częściej rekomenduje się wykonywanie artroskopii diagnostycznej. Dzięki kamerze i światłowodowi, artroskop pozwala lekarzowi dokładnie obejrzeć strukturę chrząstki.

Na czym polega leczenie zachowawcze?

Leczenie zachowawcze ma na celu jak najszybsze przywrócenie pacjenta do codziennych aktywności życiowych przez poprawę funkcji stawu. O tym, jaka metoda będzie najwłaściwsza, decyduje lekarz w porozumieniu z pacjentem, uwzględniając okoliczności i stopień zaawansowania uszkodzenia, oraz ogólny stan zdrowia chorego. W praktyce leczenie zachowawcze polega przede wszystkim na suplementacji z użyciem kwasu hialuronowego, który wstrzykiwany jest bezpośrednio do stawu (wiskosuplementacja). Takie działanie zwiększa nawilżenie, odżywienie oraz zmniejszenie tarcia w stawie. Obecnie wykorzystuje się także osocze bogatopłytkowe, zawierające czynniki wzrostu, które powodują regenerację chrząstki. Poza biologicznymi terapiami, zaopatrzeniem ortopedycznym, farmakoterapią doustną, niezbędna może okazać się rehabilitacja. Powinna przebiegać pod nadzorem wykwalifikowanego fizjoterapeuty i być ukierunkowana na korekcję nieprawidłowości w czasie ruchu i zmniejszenie napięcia mięśni, umiarkowany wysiłek fizyczny, rozprowadza maź, tym samym odżywiając chrząstkę. Niektóre ćwiczenia, pacjent może wykonywać w warunkach domowych. Jeżeli uszkodzenie chrząstki odpowiada I lub II w skali Outbriga w leczeniu stosuje się odciążenie kończyny przez 6 do 8 tygodni - pacjent porusza się przy pomocy kul, z częściowym obciążeniem kończyny, w której stwierdzono uraz chrząstki.

Operacje chrząstki stawowej

Leczenie chirurgiczne wskazane jest u pacjentów z III lub IV stopniem uszkodzenia chrząstki i wtedy, gdy zawiodły metody leczenia zachowawczego.

Podczas zabiegu dąży się do strukturalnej obudowy chrząstki, przywrócenie jej funkcji i zniesienie dokuczliwych objawów. Jedną z metod chirurgicznych jest artroskopia chrząstki stawowej, umożliwiająca jej wyczyszczenie. W wyniku tego zabiegu w miejscu uszkodzonej chrząstki pojawia się włóknista blizna, a odtwarzająca się chrząstka nie jest pełnowartościowa. Dzieje się tak, ponieważ miejsce chrząstka stawowa nie jest ani unaczyniona, ani unerwiona. Artroskopowe oczyszczanie powierzchni chrząstki nosi nazwę shavingu.

Innym zabiegiem wykorzystywanym w leczeniu uszkodzeń chrząstki jest debridement, czyli chirurgiczne oczyszczanie stawu, które ma służyć złagodzeniu bólu i zniwelować mechaniczne drażnienie stawu.