Artroskopia stawu kolanowego
Artroskopia (inaczej - wziernikowanie stawu) to minimalnie inwazyjna metoda diagnostyki i leczenia stawów. Początki artroskopii sięgają lat dwudziestych XX wieku i tak już w 1918 roku w Japonii po raz pierwszy obejrzano przy pomocy endoskopu kolano zmarłego. Pierwszą operację z użyciem artroskopu wykonał w 1951 roku również w Japonii Watanabe, posługując się artroskopem własnej konstrukcji. W Polsce pierwszą artroskopię stawu kolanowego wykonał prof. Wojciech Maria Kuś w 1974 roku w Klinice Ortopedycznej w Warszawie.
Operacja techniką artroskopową polega na wprowadzeniu do wnętrza stawu niewielkich instrumentów chirurgicznych przez niewielkie zwykle jedno lub dwu centymetrowe nacięcia skóry. Narzędzia chirurgiczne umożliwiają obejrzenie stawu „od środka” i dokonanie napraw uszkodzonych struktur wewnątrzstawowych.
Operacja techniką artroskopową polega na wprowadzeniu do wnętrza stawu niewielkich instrumentów chirurgicznych przez niewielkie zwykle jedno lub dwu centymetrowe nacięcia skóry. Narzędzia chirurgiczne umożliwiają obejrzenie stawu „od środka” i dokonanie napraw uszkodzonych struktur wewnątrzstawowych.
Jednym z tych narzędzi jest artroskop – ma on kształt cienkiej sztywnej rury średnicy ok. 4 mm, która wprowadzana jest do stawu. Artroskop umożliwia przekazywanie obrazu z wnętrza stawu na monitor dzięki kamerze i światłowodowi, które są bezpośrednio do niego podłączone – kamera jest źródłem obrazu, światłowód natomiast jest źródłem światła. Artroskop ma specjalną kaniulę, która umożliwia podłączenie płynu (roztworu soli fizjologicznej) wtłaczanego bezpośrednio do stawu przy pomocy pompy lub na zasadzie różnicy ciśnień w systemie grawitacyjnym. – oznacza to, że w trakcie artroskopii staw jest wypełniany i „rozpychany od wewnątrz” roztworem soli fizjologicznej. Takie operowanie w środowisku wodnym jest bardzo wygodne dla chirurga – płyn pod wpływem ciśnienia rozciąga jamy stawu od środka, dając możliwość dokładnego obejrzenia i naprawy wszystkich struktur wewnątrzstawowych bez ryzyka uszkodzenia chrząstki.
Wraz z rozwojem technologii szczególnie w latach osiemdziesiątych i na początku dziewięćdziesiątych XX wieku artroskopia stała się jedną z najbardziej rozpowszechnionych metod operacyjnych w ortopedii, z powodzeniem zastępując leczenie operacyjne stawów „na otwarto”.
Techniką artroskopową możemy wykonywać operacje wszystkich stawów w tym najczęściej stawu kolanowego. Instrumentarium chirurgiczne stosowane w artroskopii jest stale udoskonalane i precyzyjne co daje możliwość wykonywania bardziej skomplikowanych operacji jak rekonstrukcja więzadeł czy naprawa chrząstki stawowej.
Techniką artroskopową możemy wykonywać operacje wszystkich stawów w tym najczęściej stawu kolanowego. Instrumentarium chirurgiczne stosowane w artroskopii jest stale udoskonalane i precyzyjne co daje możliwość wykonywania bardziej skomplikowanych operacji jak rekonstrukcja więzadeł czy naprawa chrząstki stawowej.
Operacje artroskopowe można podzielić na trzy grupy:
- zabiegi diagnostyczne, czyli wziernikowanie przez „dziurkę od klucza” celem ustalenia uszkodzeń wewnątrz stawu
- operacje resekcyjne - czyli usunięcie ze stawu fragmentów uszkodzonych struktur np.: łąkotek w kolanie
- operacje rekonstrukcyjne – w trakcie których chirurg rekonstruuje, czyli odtwarza uszkodzone części stawu, np. więzadła krzyżowe w kolanie przywracając tym samym anatomię i funkcję stawu
W przeszłości istniał podział na artroskopię diagnostyczną i leczniczą, który wraz z rozwojem nowoczesnych technik obrazowania stawów takich jak ultrasonografia czy rezonans magnetyczny stracił na znaczeniu. Obecnie artroskopia stosowana jest głównie jako metoda leczenia, a nie diagnostyki. W trakcie jednej operacji artroskopowej można dokonać inspekcji całego stawu z potwierdzeniem wcześniej postawionej diagnozy oraz wykonać jednocześnie procedury lecznicze - wcześniej wspomniane resekcje i rekonstrukcje uszkodzonych struktur.
Przewaga artroskopii nad tradycyjnymi operacjami polega na tym, że nie ma potrzeby „otwierania” stawu. W ten sposób zmniejsza się rozległość i czas operacji, blizny są mniejsze, pacjent szybciej wraca do zdrowia - okres rehabilitacji i niezdolności do pracy są krótsze. Wiąże się to także z krótkotrwałym (1-3 dniowym) pobytem w szpitalu.
Artroskopia zrewolucjonizowała leczenie uszkodzeń stawu kolanowego. Przed rozwojem artroskopii wszelkich napraw kolana dokonywano poprzez artrotomię, czyli otwarcie stawu. Obecne wskazania do artroskopii stawu kolanowego są bardzo szerokie i obejmują zarówno urazy, jak i choroby przewlekłe.
Artroskopię wykonujemy:
- Po urazach stawu kolanowego zarówno świeżych, jak i zastarzałych, w których doszło do uszkodzenia łąkotek, uszkodzenia więzadeł stabilizujących kolano (więzadło krzyżowe przednie, tylne, więzadła poboczne), zwichnięcia rzepki, złamania przez stawowych z uszkodzeniem chrząstki stawowej, złamaniach chrzęstno – kostnych
- W przypadku łąkotek w zależności od złożoności i rodzaju uszkodzenia artroskopowo usuwa się pęknięty fragment łąkotki, lub zeszywa się ją, stosując różnego rodzaju implanty
- Jeśli doszło do całkowitego uszkodzenia więzadeł w kolanie (najczęściej więzadła krzyżowego przedniego rzadziej więzadła krzyżowego tylnego, więzadeł pobocznych) lub rozwoju tak zwanego „niestabilnego kolana” w wyniku niewydolności więzadeł krzyżowych również artroskopowo dokonujemy rekonstrukcji tych więzadeł
W uszkodzeniach chrząstki stawowej powstałych czy to w wyniku świeżego urazu lub sumowania się mikrourazów. Uszkodzenia chrząstki stawowej mają charakter trwały i są nieodwracalne. Chrząstka stawowa ulega w trakcie naszego życia stopniowemu zużyciu, co skutkuje pojawieniem się zmian zwyrodnieniowych.
Artroskopię przeprowadza się w przebiegu wczesnej lub średnio zaawansowanej objawowej chorobie zwyrodnieniowej stawów kolanowych, tzn. w przypadku nawracających dolegliwości bólowych, wysięków, blokowania stawu, obecności ciał wolnych, towarzyszących zwyrodnieniowych uszkodzeń łąkotek, braku poprawy po zabiegach rehabilitacyjnych.
Artroskopię przeprowadza się w przebiegu wczesnej lub średnio zaawansowanej objawowej chorobie zwyrodnieniowej stawów kolanowych, tzn. w przypadku nawracających dolegliwości bólowych, wysięków, blokowania stawu, obecności ciał wolnych, towarzyszących zwyrodnieniowych uszkodzeń łąkotek, braku poprawy po zabiegach rehabilitacyjnych.
W zależności od głębokości i rozległości uszkodzenia chrząstki stawowej artroskopia umożliwia wykonanie różnych procedur naprawczych - w niewielkich i powierzchownych uszkodzeniach usuwa się w sposób mechaniczny bądź termiczny luźne fragmenty chrząstki, a w przypadku większych ubytków zastępuje się uszkodzony obszar fragmentem plombą chrzęstno – kostną pobraną z innej lokalizacji w obrębie stawu (przeszczepy chrzęstno kostne) lub namnaża się własną chrząstkę stawową z pobranych komórek chrzęstnych (tzw. implantacja autologicznych chondrocytów).
W ostatnich latach obserwuje się intensywny rozwój technik artroskopowych mających na celu naprawę i rekonstrukcję uszkodzonej chrząstki szklistej począwszy od mikro nawierceń w ubytkach chrzęstnych poprzez implantację pinów węglowych lub żelowych substytutów chrzęstnych w miejscu uszkodzenia po wspomniane już implantacje namnożonych autologicznych chondrocytów.
Warto podkreślić, że ostatnie wymienione procedury artroskopowe przeprowadza się w wysokospecjalistycznych ośrodkach specjalnie do tego przygotowanych i dysponujących odpowiednim zapleczem badawczym i technicznym.
Zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe kolana wymagają endoporotezoastyki całkowitej lub połowiczej.
W ostatnich latach obserwuje się intensywny rozwój technik artroskopowych mających na celu naprawę i rekonstrukcję uszkodzonej chrząstki szklistej począwszy od mikro nawierceń w ubytkach chrzęstnych poprzez implantację pinów węglowych lub żelowych substytutów chrzęstnych w miejscu uszkodzenia po wspomniane już implantacje namnożonych autologicznych chondrocytów.
Warto podkreślić, że ostatnie wymienione procedury artroskopowe przeprowadza się w wysokospecjalistycznych ośrodkach specjalnie do tego przygotowanych i dysponujących odpowiednim zapleczem badawczym i technicznym.
Zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe kolana wymagają endoporotezoastyki całkowitej lub połowiczej.
Pozostałe częste zastosowania artroskopii to:
- naprawa uszkodzeń i wad rozwojowych stawu rzepkowo - udowego (operacyjne leczenie nawykowego lub nawracającego zwichnięcia rzepki, konfliktu rzepkowo-udowego, zmian zwyrodnieniowych rzepki
- synowektomie (częściowe lub całkowite wycięcie błony maziowej) np.: w chorobach reumatycznych
- uwolnienie zrostów pooperacyjnych, usunięcia fałdów błony maziowej
- usunięcia ciał wolnych (najczęściej fragmentów chrząstki), płukanie stawu celem usunięcia produktów rozpadu chrząstki w chorobie zwyrodnieniowej
- podanie osocza bogatopłytkowego lub mezenchymalnych komórek macierzystych do stawu
Kwalifikacji do artroskopii kolana w Centrum Chirurgii Kolana dokonuje lekarz specjalista ortopedii i traumatologii narządu ruchu. Odbywa się ona przede wszystkim na podstawie starannie przeprowadzonego badania podmiotowego i przedmiotowego - czyli zebrania od pacjenta jak najwięcej informacji odnośnie bolącego kolana (przebyte urazy, czas trwania objawów itp.) oraz dokładnego badania ortopedycznego zawsze dwóch stawów kolanowych.
W drugiej kolejności lekarz posiłkuje się badaniami obrazowymi takim jak:
- RTG kolan w odpowiednich ustawieniach
- USG
- Rezonans magnetyczny
Wybór procedury chirurgicznej w trakcie artroskopii kolana jest zawsze indywidualnie dostosowany do rodzaju uszkodzenia, jego rozległości, a także wieku, poziomu aktywności i oczekiwań pacjenta.
Artroskopię wykonuje się w szpitalu najczęściej w trybie planowym. Wskazaniem do artroskopii pilnej jest na przykład tzw. „zablokowane kolano” w wyniku zwichnięcia łąkotki lub szybko narastający krwiak. Standardowe znieczulenie do artroskopii kolana to znieczulenie podpajęczynówkowe lub zewnątrzoponowe („w kręgosłup”) rzadziej ogólne bardziej obciążające dla pacjenta. O rodzaju znieczulenia zawsze decyduje anestezjolog, biorąc pod uwagę wyniki badań oraz pozostałe schorzenia pacjenta.
Artroskopia wykonywana jest na sali operacyjnej w warunkach bloku operacyjnego. Pacjent leży na wznak z operowana kończyna umocowaną na specjalnej podpórce, tak aby kończyna mogła zwisać swobodnie zgięta 90 stopni w kolanie. Na operowaną kończynę zakłada się specjalną opaskę uciskową ograniczającą dopływ krwi do kolana na czas operacji, co ułatwia oglądanie stawu w trakcie procedury chirurgicznej oraz daje możliwość kontrolowania krwawienia.
Chirurg wykonuje następnie dwa (czasami trzy, rzadko cztery) 1.5 -2 centymetrowe nacięcia skórny w przedniej części kolana, przez które wprowadza artroskop oraz pozostałe narzędzia chirurgiczne do wnętrza stawu. Obraz ze stawu transmitowany jest dzięki systemowi kamer i światłowodów na monitor. Chirurg przy pomocy specjalnych narzędzi chirurgicznych przeznaczonych do artroskopii dokonuje bieżących napraw w stawie, jednocześnie obserwuje wszystko na monitorze. Po operacji zakładany jest jałowy opatrunek na kolano, chirurg zostawia dren w stawie do czasu zmiany opatrunku, pacjent wraca na salę pooperacyjną i następnie na oddział.
Już w pierwszych godzinach po operacji zaraz po ustąpieniu znieczulenia pacjent może wykonywać ćwiczenia operowanej kończyny wg zaleceń lekarza. Artroskopia umożliwia szybką mobilizację pooperacyjną - pionizację i poruszanie się przy pomocy kul łokciowych zaraz po całkowitym ustąpieniu znieczulenia. Pacjent opuszcza szpital po zmianie opatrunku w dniu operacji lub następnego dnia. Dalsze leczenie oraz rehabilitacja uzależnione są od rodzaju procedury chirurgicznej wykonanej w trakcie artroskopii i są dobranie indywidualnie do każdego pacjenta.
Już w pierwszych godzinach po operacji zaraz po ustąpieniu znieczulenia pacjent może wykonywać ćwiczenia operowanej kończyny wg zaleceń lekarza. Artroskopia umożliwia szybką mobilizację pooperacyjną - pionizację i poruszanie się przy pomocy kul łokciowych zaraz po całkowitym ustąpieniu znieczulenia. Pacjent opuszcza szpital po zmianie opatrunku w dniu operacji lub następnego dnia. Dalsze leczenie oraz rehabilitacja uzależnione są od rodzaju procedury chirurgicznej wykonanej w trakcie artroskopii i są dobranie indywidualnie do każdego pacjenta.
Artroskopia jak każda metoda leczenia chirurgicznego nie jest wolna od powikłań, jednak częstość ich występowania jest mniejsza w stosunku do operacji stawów „na otwarto” ze względu na małoinwazyjny charakter. Do powikłań zaliczamy zakrzepicę żylną, krwawienie do stawu, infekcje, niedoczulicę, przeczulice podudzia, uszkodzenia jatrogenne chrząstki stawowej.
Artroskopia jako metoda małoinwazyjna umożliwia szybki pełny powrót funkcji stawu kolanowego, przywrócenie aktywności sportowej, eliminację dolegliwości bólowych. Pełny sukces leczniczy zależy jednak nie tylko od samej artroskopii, ale także od rehabilitacji pooperacyjnej, która ma niezmiernie istotny wpływ na przywrócenie pełnej funkcji stawu kolanowego. Niewłaściwie przeprowadzona rehabilitacja może w dużej mierze zniweczyć pracę chirurga, dlatego też dobra i skuteczna współpraca między chirurgiem, pacjentem i fizjoterapeutą daje szanse na powodzenie całej terapii. W Centrum Chirurgii Kolana zespół fizjoterapeutów ściśle współpracuje z naszymi chirurgami, zapewniając kompleksową opiekę nad pacjentem.
Artroskopia jako metoda małoinwazyjna umożliwia szybki pełny powrót funkcji stawu kolanowego, przywrócenie aktywności sportowej, eliminację dolegliwości bólowych. Pełny sukces leczniczy zależy jednak nie tylko od samej artroskopii, ale także od rehabilitacji pooperacyjnej, która ma niezmiernie istotny wpływ na przywrócenie pełnej funkcji stawu kolanowego. Niewłaściwie przeprowadzona rehabilitacja może w dużej mierze zniweczyć pracę chirurga, dlatego też dobra i skuteczna współpraca między chirurgiem, pacjentem i fizjoterapeutą daje szanse na powodzenie całej terapii. W Centrum Chirurgii Kolana zespół fizjoterapeutów ściśle współpracuje z naszymi chirurgami, zapewniając kompleksową opiekę nad pacjentem.